Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem jest instytucją kultury Województwa Małopolskiego, należy do najstarszych muzeów regionalnych w Polsce, zostało otwarte w 1889 r. W ciągu prawie 130 lat istnienia konsekwentnie rozwijało, wzbogacało i wypełniało swój program statutowy, nie zmieniając jego fundamentalnych założeń stanowiących o regionalnym charakterze placówki. Stało się nowoczesnym muzeum regionalnym, którego działalność adresowana była, i nadal pozostaje, do społeczeństwa, a zarazem uformowało się w poważny ośrodek regionalnych badań, inspirujący i koordynujący szereg naukowych prac dotyczących regionu. Posiada doświadczenie w gromadzeniu, przechowywaniu, konserwowaniu, badaniu i udostępnianiu zabytków kultury i przyrody związanych z Tatrami, Zakopanem i regionem, inspirowaniu zainteresowania regionem wśród turystów i społeczności lokalnej, angażowaniu i edukowaniu odbiorców, rozwijaniu kontaktów krajowych i międzynarodowych w celu promowania przestrzeni kulturowej, dbaniu o wysoki poziom wydarzeń muzealnych, tworzeniu przestrzeni dla działalności kulturalnej.
Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem jest Partnerem projektu „Muzea otwarte – rozszerzenie możliwości programowych instytucji kultury pogranicza polsko-słowackiego”
Okres realizacji projektu:
2018-2021
Wartość projektu:
Całkowita wartość projektu: 3.176.919,31 €
Wartość projektu (w części dotyczącej Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem) 146 218,35 €
Dofinansowanie z Unii Europejskiej:
85% kosztów kwalifikowanych
dofinansowanie w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
Działania podejmowane w ramach projektu:
Partner w ramach zadania zamierza przygotować narzędzia, które przez materię i strukturę będą tworzyć język opisujący zasób zgromadzony w Muzeum Stylu Zakopiańskiego dla osób z niepełnosprawnościami.
Zostaną przygotowane:
- miniatury – makiety najważniejszych obiektów w stylu witkiewiczowskim dedykowane osobom niewidzącym i słabowidzącym, zaopatrzone w braillowski opis
- sensoryczne zestawy edukacyjne eksponujące elementy z motywami w stylu podhalańskim, angażujące zmysły dotyku, słuchu oraz smaku
- wybór najważniejszych portretów autorstwa Witkacego prezentowanych w technice tyflografiki
- audiodeskrypcja i słuchowisko, będące komentarzem dla przygotowanych eksponatów.
Odbiorniki będą to przewodniki audio z czytelną klawiaturą oraz opisami w języku Braille’a z możliwością programowania konkretnego spaceru (oprowadzanie po całym budynku, opis konkretnych obiektów, słuchowisko)
Obiekty eksponowane będą we wnętrzach willi Koliba oraz w miarę możliwości pogodowych – w ogrodzie willi.
Tyflografiki i tyfloplany
Tyflografiki pięciu portretów Stanisława Ignacego Witkiewicza – Witkacego wraz z opisami w dwóch wersjach językowych: polskiej i słowackiej, przetłumaczonymi na alfabet Braille’a. Tyfloplany rzutów układu pomieszczeń willi Koliba – parter i piętro opisanych w dwóch wersjach językowych (polskiej i słowackiej, alfabet Braille’a) ułatwiające przemieszczanie się po ekspozycjach w Muzeum.
Makiety
Wykonano cztery makiety najważniejszych budynków zaprojektowanych przez Witkiewicza – Gmach główny Muzeum Tatrzańskiego, willa Koliba (Muzeum Stylu Zakopiańskiego), willa Oksza (Galeria Sztuki XX wieku) i Kaplica Najświętszego Serca Jezusowego na Jaszczurówce.
Repliki i słuchowiska
Wykonanie replik drewnianych narzędzi pasterskich i zabawek edukacyjnych o tematyce stylu zakopiańskiego. Słuchowisko wybranych fragmentów „Na Przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr” Stanisława Witkiewicza.
Audiodeskrypcja i aplikacja
Wykonanie audiodeskrypcji do tyflografik portretów Witkacego, tyflomap willi Koliba, makiet budynków. Wykonanie aplikacji mobilnej pozwalającej na zapoznanie się z wystawą stałą Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba również osobom z niepełnosprawnością słuchu i wzroku. Do pobrania w AppStore i Google Play.
Spot filmowy
Mobilna aplikacja
Zeskanuj kod QR lub wpisz nazwę mobilnej aplikacji.
Willa Koliba – pierwszy dom w stylu zakopiańskim wybudowany według projektu Stanisława Witkiewicza dla Zygmunta Gnatowskiego. Budowana w latach 1892/93 przez miejscowych budarzy, położona jest przy ulicy Kościeliskiej, najstarszej ulicy Zakopanego. Jej wnętrze jest również stylowo wyposażone w meble i sprzęty, a także specjalnie zaprojektowane piece kaflowe, karnisze, zasłony, a nawet drobne przedmioty kowalskie, jak klamki i wykładki zamków. Pierwotnie Koliba wyglądała inaczej niż dzisiaj – w 1901 r. Gnatowski dobudował od strony zachodniej potężne skrzydło, które przekształciło zamysł Witkiewicza. Kolejni właściciele, zmieniający się kilkakrotnie, nie doceniali wartości tego obiektu i nie dbali o jego stan. 1987 Muzeum Tatrzańskie przystąpiło do remontu konserwatorskiego, następnie do urządzania wnętrz willi. W grudniu 1993 r. otwarto w niej Muzeum Stylu Zakopiańskiego. W pięciu pokojach najstarszej części urządzono, zgodnie z ich pierwotnymi funkcjami, jadalnię, salon i sypialnię na parterze oraz pokój Gnatowskiego i pokój służącego na piętrze. Etnograficzna kolekcja Zygmunta Gnatowskiego znajduje się w „izbie góralskiej”.
Tak ważny zabytek kultury materialnej Podhala stanowi znakomitą podstawę do stworzenia interdyscyplinarnego projektu dedykowanego osobom z niepełnosprawnościami. W ramach projektu Interreg „MUZEA OTWARTE – rozszerzenie możliwości programowych instytucji kultury pogranicza polsko-słowackiego” Muzeum Tatrzańskie przygotowuje miniatury, zestawy sensoryczne, wybór najważniejszych portretów autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza – Witkacego w technice tyflografiki, audio deskrypcję i słuchowisko.
Tyflografiki obrazów Witkacego w Muzeum Tatrzańskim
Zdjęcia wykonanych tyflografik obrazów Witkacego oraz map tyflograficznych przedstawiających rzuty pomieszczeń budynku Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba.
Wybór najważniejszych portretów autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza – Witkacego w technice tyflografiki (wizerunki kobiety, mężczyzny, dziecka, portret Stanisława Witkiewicza oraz autoportret Witkacego). Tyflografika jest to rysunek wypukły, graficzne odwzorowanie i przedstawienie określonej rzeczywistości w odpowiednich proporcjach i skali. Takie odwzorowanie pozwala osobom z dysfunkcjami wzroku poznawać i rozumieć rzeczywistość. Powstały również dwie mapy tyflograficzne rzutów pomieszczeń Koliby (Muzeum Stylu Zakopiańskiego, filia Muzeum Tatrzańskiego).
Makiety obiektów
Miniatury – makiety najważniejszych obiektów w stylu witkiewiczowskim dedykowane osobom niewidzącym i słabowidzącym, zaopatrzone w braillowski opis. Miniatury przedstawiają budynki zaprojektowane w stylu zakopiańskim: willę Koliba (Muzeum Stylu Zakopiańskiego), willę Oksza (Galeria Sztuki XX wieku), gmach główny Muzeum Tatrzańskiego i Kaplicę Najświętszego Serca Jezusa w Jaszczurówce. Obiekty wykonane za pomocą wydruku 3D w skali 1:50 mają ułatwić osobom niewidzącym i słabowidzącym zapoznanie się z wyjątkowym i charakterystycznym stylem zaprojektowanym przez Stanisława Witkiewicza
Zestawy edukacyjne kładące nacisk na sensorykę, składające się z elementów z motywami w stylu podhalańskim, które będą angażować zarówno zmysł dotyku, jak też i słuchu. Sensoryczne zestawy edukacyjne zawierają repliki eksponatów, narzędzi pasterskich, ale również elementów architektonicznych typowych dla chałup góralskich jak np. sosręb czy pazdur.
Audiodeskrypcja i słuchowisko, które są komentarzem, uzupełnieniem dla przygotowanych eksponatów (audiodeskrypcja to werbalny opis treści przekazywany drogą słuchową, przeznaczony dla osób z dysfunkcjami wzroku).
Słuchowisko wg dzieła Stanisława Witkiewicza „Na przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr”. Nagranie wybranych fragmentów będzie można odtworzyć podczas zwiedzania ekspozycji w Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba oraz na stronie internetowej Muzeum Tatrzańskiego.
Muzeum Tatrzańskie to jedno z największych i najstarszych muzeów regionalnych w Polsce. W jedenastu zabytkowych budynkach prezentowane są wystawy stałe i czasowe, pokazujące kulturę górali, sztukę artystów związanych z Zakopanem oraz historię i przyrodę Tatr i Podtatrza.
Muzeum Tatrzańskie to:
GMACH GŁÓWNY MUZEUM
oraz filie
GALERIA SZTUKI XX WIEKU W WILLI OKSZA
MUZEUM STYLU ZAKOPIAŃSKIEGO W WILLI KOLIBA
MUZEUM STYLU ZAKOPIAŃSKIEGO – INSPIRACJE
GALERIA WŁADYSŁAWA HASIORA
GALERIA SZTUKI NA KOZIŃCU
MUZEUM KORNELA MAKUSZYŃSKIEGO
MUZEUM POWSTANIA CHOCHOŁOWSKIEGO
DWÓR w Łopusznej
ZAGRODA KORKOSZÓW w Czarnej Górze
ZAGRODA SOŁTYSÓW w Jurgowie
Historia Muzeum Tatrzańskiego
Idea założenia Muzeum Tatrzańskiego zrodziła się w roku 1888 w gronie przyjaciół Tytusa Chałubińskiego (1820-1889), którzy pragnęli uczcić jego zasługi jako odkrywcy wartości leczniczych Zakopanego, wybitnego warszawskiego lekarza, uczonego i społecznika, wielkiego miłośnika Tatr i góralszczyzny. Aby zrealizować ten pomysł, założyciele powołali Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego. Jednym z zadań Towarzystwa było szukanie środków, sposobów urządzenia i rozwoju muzeum. Najstarsze zbiory, na które składały się kolekcje: botaniczna, geologiczna, zoologiczna oraz etnograficzna i zaczątek biblioteki, zgromadzone zostały drogą darów i kupna całych kolekcji z rąk prywatnych zbieraczy. Pierwsza ekspozycja mieściła się w wynajętym przez Towarzystwo, nieistniejącym już dziś domu przy Krupówkach. Lata osiemdziesiąte XIX w. to początki powstawania pierwszych kolekcji rzemiosła i sztuki ludowej. Okazy etnograficzne gromadzili wówczas: Róża z Potockich hr. Raczyńska, Maria i Bronisław Dembowscy, Zygmunt Gnatowski. Z czasem ich kolekcje trafiły do Muzeum Tatrzańskiego.
W roku 1892 Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego doprowadziło do budowy własnej siedziby. Stało się to możliwe dzięki darowiźnie spadkobierców dra Tytusa Chałubińskiego, którzy ofiarowali Towarzystwu parcelę budowlaną. Autorem projektu był warszawski architekt Józef Pius Dziekoński. W tym samym roku zbiory przeniesiono do nowego budynku. Ostatnie lata XIX i początek XX w. to okres zmniejszenia aktywności Towarzystwa nad organizacją placówki, co potwierdza brak artykułów i wzmianek w prasie.
W roku 1900 pojawiły się w prasie głosy krytyczne pod adresem Muzeum: krytykowano zwłaszcza dział etnograficzny za przypadkowość doboru eksponatów i brak pomysłowości w ich eksponowaniu. W latach przed pierwszą wojną światową nastąpiło przełamanie stagnacji i Towarzystwo podjęło działania w dwóch kierunkach: gromadzenia drogą darów i zapisów środków finansowych na budowę murowanego gmachu muzealnego oraz powiększania zbiorów muzealnych. Dzięki ofiarności prezesa Towarzystwa, Zygmunta Gnatowskiego czy Bronisławy i Kazimierza Dłuskich, środki na budowę nowego gmachu wzrastały. Równocześnie prowadzono prace nad projektem nowej siedziby. W 1911 roku Towarzystwo przyjęło do realizacji plany opracowane przez zawodowego architekta Franciszka Mączyńskiego. Projekt Mączyńskiego spotkał się z ostrą krytyką Stanisława Witkiewicza, twórcy stylu zakopiańskiego, do którego zwrócono się o opinię. W rezultacie, projekt techniczny budynku w stylu zakopiańskim wg koncepcji Stanisława Witkiewicza opracował Franciszek Mączyński.
Budowę nowego gmachu rozpoczęto w 1913 roku. Wybuch I wojny światowej przerwał prace. Po ustaniu działań wojennych Towarzystwo, pomimo trudnej sytuacji gospodarczej kraju, kontynuowało budowę. Ukończono ją w roku 1920 na tyle, że możliwe było przeniesienie zbiorów. W roku 1920 prezesem Towarzystwa Muzeum Tatrzańskiego został Juliusz Zborowski, językoznawca, profesor nowotarskiego gimnazjum, znawca kultury ludowej Podhala. W rok później objął on stanowisko kierownika Muzeum a zarazem kustosza działu etnograficznego.
W roku 1922 Muzeum weszło w posiadanie największej kolekcji etnograficznej, liczącej blisko 400 okazów, którą ofiarowała Maria Dembowska. Życzeniem ofiarodawców było, aby kolekcja została umieszczona w góralskiej chałupie. Warunek ten, z powodu braku środków finansowych, został spełniony połowicznie: w sali na parterze wykonano model w skali 1:1 przedstawiający dwie izby – „czarną” i „białą” rozdzielone sienią. W tej nietypowej „gablocie” zbiory zostały udostępnione zwiedzającym.
Uroczyste otwarcie nowego budynku Muzeum Tatrzańskiego nastąpiło latem 1922 r. Udostępniono w nim zwiedzającym dwie wystawy: etnograficzną na parterze i przyrodniczą na I piętrze. W tym czasie nastąpiły również pewne zmiany organizacyjne. Zarząd Towarzystwa, sprawujący dotąd całkowitą pieczę nad Muzeum, przekazał część swoich funkcji dyrekcji. Powołano tzw. Kuratorium pełniące rolę rady naukowej. Rozpoczął się także okres pewnej stabilizacji warunków finansowania Muzeum, bowiem po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Muzeum mogło liczyć na opiekę Departamentu Nauki i subsydia państwowe. Zasadniczej rewizji uległa przedwojenna koncepcja stworzenia w Muzeum stacji naukowej, centrum wielokierunkowych badań nad Tatrami i Podhalem. Badania takie podjęły inne ośrodki naukowe w kraju, a Muzeum włączyło się zapewniając naukowcom pokoje gościnne. Dzięki istnieniu „Grand Hotelu Muzeum Tatrzańskiego” (tak żartobliwie nazywano pokoje gościnne), Muzeum stało się swoistym centrum badań nad Tatrami i Podhalem. Lata międzywojenne to okres prężnej działalności placówki kierowanej przez Juliusza Zborowskiego. Pomimo trudności finansowych, z jakimi borykało się Muzeum, zdołano znacznie powiększyć zbiory. Pod koniec lat dwudziestych, Juliusz Zborowski planował utworzenie trzech nowych działów: sztuki nowoczesnej, rzemiosła artystycznego oraz historii Podhala. Plany te zostały częściowo zrealizowane dopiero po II wojnie światowej.
Równolegle do działalności typowo muzealnej, Juliusz Zborowski starał się włączyć Muzeum Tatrzańskie w działalność dotyczącą ochrony przyrody oraz ochrony zabytków. Muzeum współpracowało z różnymi organizacjami i instytucjami jak: Państwowa Rada Ochrony Przyrody, Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, Sekcja Ochrony Tatr, konserwator zabytków okręgu krakowskiego. Dużą wagę przywiązywał Juliusz Zborowski do systematycznego powiększania zbiorów biblioteki. Bibliofil z zamiłowania, sam prowadził bibliotekę i zdołał zgromadzić cenne zbiory. Już w latach dwudziestych rozpoczął działalność wydawniczą. Pierwszą publikacją wydaną przez Muzeum był Rocznik Podhalański, którego kolejne tomy ukazały się dopiero po II wojnie. W latach międzywojennych w Muzeum miała swoją siedzibę stacja meteorologiczna, a obok mieściło się alpinarium, nad którym Muzeum sprawowało pieczę. Po wojnie placówki te znalazły się w gestii innych instytucji.
Okres II wojny światowej Muzeum Tatrzańskie szczęśliwie przetrwało bez większych strat, a po wojnie, w roku 1950, zostało upaństwowione. Dzięki większej ilości etatów i stabilizacji finansowej można było rozpocząć systematyczne badania terenowe i opracowywanie zbiorów. Mógł również powstać trzeci dział kolekcjonerski – artystyczno-historyczny oraz pracownia konserwatorska. Powstanie w 1954 r. Tatrzańskiego Parku Narodowego zredukowało rolę Muzeum w zakresie działań na rzecz ochrony przyrody. Nadal jednak rozwijała się działalność konserwatorska. Juliusz Zborowski współpracował z ówczesnym konserwatorem zabytków. Dzięki tej współpracy otwarto dwie filie muzealne: jedną, prezentującą zbiory etnograficzne Szymańskich, drugą, pamiątki po znanym pisarzu Kornelu Makuszyńskim.
Juliusz Zborowski kierował Muzeum Tatrzańskim do roku 1965. Jako pierwszy dyrektor Muzeum stworzył spójny i konsekwentnie realizowany program rozwoju kierowanej przez siebie placówki. W następnych latach Muzeum systematycznie powiększało się o nowe oddziały. W latach siedemdziesiątych, w okresie zarządzania Muzeum przez Tadeusza Szczepanka, powstał dział ochrony zabytków, zajmujący się remontami zabytkowych obiektów, położonych na terenie działalności statutowej Muzeum.
Od roku 1991 do 2012 Muzeum, kierowane przez Teresę Jabłońską, kontynuowało zasadnicze kierunki swej działalności. W roku 1993 otwarta została nowa filia – Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza w willi Koliba. W roku 2007 w chałupie rodziny Gąsieniców Sobczaków przy Drodze do Rojów utworzone zostało Muzeum Stylu Zakopiańskiego – Inspiracje im. Marii i Bronisława Dembowskich, a w roku 2011 w willi Oksza przy ulicy Władysława Zamoyskiego – Galerię Sztuki XX wieku. Obie filie powstały w budynkach, których remonty konserwatorskie były możliwe dzięki środkom Unii Europejskiej, pozyskanym w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 przy wsparciu Województwa Małopolskiego.
W listopadzie 2012 roku dyrektorem Muzeum Tatrzańskiego została Anna Wende-Surmiak.
Koniec XX i kilkanaście pierwszych lat XXI wieku to, obok codziennej pracy muzealnej, realizacja dużych wystaw własnych oraz wystaw będących wynikiem współpracy z innymi polskim muzeami (jak Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku) oraz projektów naukowych, wydawniczych i edukacyjnych. W roku 2009 Muzeum Tatrzańskie nawiązało współpracę z Narodowym Muzeum Gór (Museo Nazionale della Montagna) w Turynie, dzięki której kilka wystaw Muzeum Tatrzańskiego pokazanych zostało we Włoszech, a w roku 2015 utworzono, z inicjatywy Museo Nazionale della Montagna i Muzeum Tatrzańskiego, Międzynarodowy Związek Muzeów Górskich (International Mountain Museums Alliance). W roku 2014 Muzeum Tatrzańskie rozpoczęło przygotowania do remontów konserwatorskich swoich budynków i modernizacji wystaw stałych. Celem projektów jest rozwój potencjału i programu kulturowego Muzeum Tatrzańskiego wraz z poprawą dostępności cennego dziedzictwa kultury Podhala dla zwiedzających. Środki na te przedsięwzięcia pozyskano w 2017 roku z Regionalnego Programu Operacyjnego dla Małopolski oraz Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Wkład własny zapewniło Województwo Małopolskie.
