Oravské múzeum Pavla Országha Hviezdoslava v Dolnom Kubíne jest muzeum regionalnym, które na podstawie badań, z badaniami naukowymi włącznie, w zaplanowany sposób gromadzi, chroni, naukowo i fachowo ocenia oraz opracowuje świadectwa materialne, a specjalizuje się w dokumentowaniu rozwoju przyrody, społeczeństwa, nauki i techniki oraz kultury i sztuki ze szczególnym uwzględnieniem regionu Orawy. Muzeum Orawskie zarządza obiektami o statusie narodowych zabytków kultury, wśród których jest Zamek Orawski składający się z kilkudziesięciu obiektów budowlanych, będący jednym z najlepiej zachowanych zamków średniowiecznych w Europie Środkowej i najczęściej odwiedzanym zamkiem na Słowacji. Muzeum ma duże doświadczenie w zachowaniu, ochronie, promowaniu i rozwoju dziedzictwa kulturowego Europy, w tym słowacko-polskiego pogranicza.
Oravské múzeum Pavla Országha Hviezdoslava v Dolnom Kubíne jest Partnerem projektu „Muzea otwarte – rozszerzenie możliwości programowych instytucji kultury pogranicza polsko-słowackiego”
Okres realizacji projektu:
2018-2021
Wartość projektu:
Całkowita wartość projektu 3 176 919,31€
Wartość projektu (w części dotyczącej Oravské múzeum Pavla Országha Hviezdoslava v Dolnom Kubíne) 1 374 691,67 €
Dofinansowanie z Unii Europejskiej:
85% kosztów kwalifikowanych
dofinansowanie w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
Działania podejmowane w ramach projektu:
1. wykonanie generalnego remontu budynku nr 9 w miejscowości Oravský Podzámok
2. rozbudowa obiektu o nową część, wykorzystanie przyziemia jako ośrodka edukacyjnego, utworzenie na poddaszu pomieszczeń/pracowni dla specjalistów do pracy z osobami ze specjalnymi potrzebami
3. realizacja sali sensorycznej z elementami relaksacyjnymi oraz ścianami interaktywnymi dla stymulacji różnych zmysłów
4. zakup wyposażenia multimedialnego, makiety interaktywnej 3D, gier pobudzających koncentrację
Spot filmowy
W zakres zrealizowanego Projektu weszły następujące przedsięwzięcia:
Kompleksowy remont
Ten renesansowy budynek u stóp zamku jest jednym z najstarszych w miejscowości Oravský Podzámok. Jego powstanie łączy się z osobą palatyna Juraja Thurzona. Przypuszczalnie w obiekcie tym mieścił się punkt poboru myta lub gospoda. W 2020 roku zostały wykonane badania dendrochronologiczne próbki pobranej z belki nad portalem i stwierdzono, że pochodzi ona z 1647 roku. W ramach projektu „Muzea Otwarte – rozszerzenie możliwości programowych instytucji kultury pogranicza polsko-słowackiego“ przeprowadzono kompleksowy remont tego obiektu. Powstała też nowoczesna dobudówka, która wraz z zapleczem jest przeznaczona na potrzeby personelu muzeum oraz zwiedzających Zamek Orawski, w tym dla osób ze specjalnymi potrzebami.
Dostępność
Celem projektu jest umożliwienie osobom ze specjalnymi potrzebami obejrzenie ekspozycji, które są dla nich trudno dostępne. Zamek Orawski zbudowano na wysokiej skale i prowadzi do niego około 700 schodów, a więc jest to bardzo trudny teren. W adaptowanym budynku renesansowym ulokowano modele 3D Zamku Orawskiego i Orawskiej Kolejki Leśnej, pomieszczenia interaktywne oraz salę koncertową, pracownie konserwacji zabytków. Pomieszczenia, przeznaczone dla zwiedzających, są wyposażone w nowoczesne elementy sensoryczne. Zwiedzający będą mogli na przykład obejrzeć film VR o Zamku Orawskim. Wszystko to sprawi, że osoby ze specjalnymi potrzebami będą mogły w pełni wykorzystać czas spędzony w naszym muzeum.
Generalny remont budynku nr 9 w miejscowości Oravský Podzámok
Obecnie trwa restauracja, renowacja i rozbudowa renesansowego budynku nr 9 w miejscowości Oravský Podzámok. Inwestycja w budynku nr 9 przewiduje remont generalny obiektu zgodny z wynikami badań konserwatorskich. Zostanie przeprowadzony remont wszystkich pomieszczeń wewnętrznych oraz instalacji elektrycznej, zostanie zamontowana sygnalizacja alarmowa i przeciwpożarowa, zostaną zmodernizowane instalacje sanitarne. Została zaprojektowana rozbudowa obiektu o dobudowę niezależnej części, której parter będzie wykorzystywane do celów edukacyjnych.
Poddasze to specjalne pracownie, gdzie będą realizowane zajęcia indywidualne i grupowe, w tym dla osób ze specjalnymi potrzebami. Obiekt zostanie wyposażony w elementy sensoryczne służące stymulowaniu pozytywnej energii – sale doświadczeń świata wszystkimi zmysłami, w tym również w panele dotykowe oraz opisy w języku słowackim, polskim oraz urządzenia do audiodeskrypcji. Zostaną dostosowane pomieszczenia do roli koncertowej oraz wystawowej, jak również dla funkcji edukacyjnych.
Kontynuacja prac budowlanych
Muzeum Orawskie im. P. O. Hviezdoslava z siedzibą w Dolnym Kubínie, którego organem założycielskim jest Žilinský samosprávny kraj [Žilinskie Województwo Samorządowe] to regionalne muzeum krajoznawcze, którego podwaliny zostały położone w 1868 roku na Zamku Orawskim. Jego działalność polega na systematycznym prowadzeniu badań naukowych i pozyskiwaniu, w oparciu o nie, zasobów muzealnych, związanych z rozwojem przyrodniczym i społecznym ze szczególnym uwzględnieniem regionu Orawy oraz na ich prezentowaniu.
Muzeum Orawskie zarządza 17 obiektami, z których 7 zostało uznanych za zabytki kultury o znaczeniu narodowym, a są to: Zamek Orawski, Orawska Kolejka Leśna, Biblioteka Čaplovičana, Dom Florina, Gajówka Hviezdoslava, Dom rodzinny M. Kukučína, Renesansowy budynek nr 9 w Oravskim Podzámku. Obiektami cieszącymi się największym zainteresowaniem są Zamek Orawski Orawska Kolejka Leśna.
Zamek Orawski
Zamek Orawski jest najczęściej odwiedzanym słowackim zabytkiem kultury i historii. Został zbudowany na 112 metrowej skale wznoszącej się nad rzeką Orawą w miejscowości Oravský Podzámok. Pierwsza pisemna wzmianka o Zamku Orawskim pochodzi z 1267 roku. Na przestrzeni swoich dziejów zamek ten często przechodził z rąk do rąk licznych rodów szlacheckich i był przez nie wielokrotnie przebudowywany. W 1800 roku został zniszczony przez pożar. Po pożarze Komposesorat Orawski czyli zarząd dóbr, w skład którego wchodzili mężowie siedmiu córek palatyna Juraja Thurzona, odbudował zamek. W 1868 roku założono na Zamku Orawskim jedno z pierwszych, a więc najstarszych, słowackich muzeów. W XX wieku przeprowadzono remont generalny Zamku połączony z jego renowacją. W latach 2003-2005 odrestaurowano mieszczącą się na Zamku kaplicę św. Michała, a przeprowadzone prace konserwatorskie pozwoliły jej zdobyć prestiżową nagrodę „Zabytek Roku 2005“. W kaplicy św. Michała znajdują się działające barokowe organy, które zostały odrestaurowane w latach 2006-2012. W 2008 unowocześniono ekspozycję przyrodniczą i archeologiczną oraz zamontowano zewnętrzne oświetlenie Zamku Orawskiego. Po przeprowadzeniu w latach 2014-2015 prac konserwatorskich, udostępniono do zwiedzania zamkowy skarbiec, mieszczący się na parterze Pałacu Thurzonów. W skarbcu znajdują się niezwykle cenne eksponaty, pochodzące ze zbiorów Muzeum Orawskiego. W latach 2013-2018 przeprowadzono remont pierwszej kondygnacji nadziemnej Pałacu Thurzonów, podczas którego zostały odkryte wyjątkowo cenne malowidła renesansowe, będące unikatem na skalę europejską. W latach 2017-2018 odrestaurowano w ramach projektu budynek tzw. Fary, w którym obecnie znajduje się nowoczesna multimedialna ekspozycja Torfowiska Orawy. Zamek Orawski można zwiedzać wybierając jedną z trzech tras: małą, podstawową lub dużą. Zwiedzający z kraju i z zagranicy mogą bezpłatnie pobrać na swoje telefony komórkowe aplikację mobilną oprowadzającą po Zamku. Jest ona dostępna w sześciu wersjach językowych oraz dostosowana do wymagań osób ze specjalnymi potrzebami. Podczas głównego letniego sezonu turystycznego zwiedzający mogą wziąć udział w organizowanym dla nich licznych wydarzeniach kulturalnych oraz tematycznych nocnych zwiedzaniach Zamku, przeznaczonych dla rodzin z dziećmi, dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, studentów, seniorów, a także innych grup. Zamek Orawski jest czynny przez cały rok za wyjątkiem kwietnia.
Budynek renesansowy nr 9 w Oravskim Podzámku (budynek remontowany w ramach projektu „Muzea Otwarte…”)
Budynek renesansowy nr 9 został zbudowany w północnej części miejscowości Oravský Podzámok. Prawdopodobnie właśnie w tym miejscu znajdowała się najstarsza zabudowa wsi.
Pierwotne przeznaczenie budynku nie jest znane. Jego najstarszą częścią jest pomieszczenie na parterze, w którym zachowały się detale architektoniczne z okresu renesansu. Wewnątrz budynku były przeprowadzane badania archeologiczne, ale nie odkryto żadnych eksponatów, co zapewne spowodowane jest tym, że w XX wieku miało miejsce kilka remontów. Pomimo to w trakcie, prowadzonych w 2020 roku, robót budowlanych odkryto na dziedzińcu konstrukcję budowlaną (sklepienie), która prawdopodobnie pochodzi z XIX wieku. Pod nią w warstwie zasypowej odkryto wiele znalezisk archeologicznych z okresu renesansu (ceramikę, szkło, przedmioty z żelaza), który były jednak wymieszane z przedmiotami z bliższych nam czasów.
Pisemne wzmianki o znajdujących się na podzamczu Zamku Orawskiego obiektach pochodzą z lat 1576 oraz 1583, a wymieniane są w nich trzy z nich: folwark, browar i kuźnia.
W 1620 roku w urbarzu, należącej do feudalnego państwa orawskiego, wsi Oravský Podzámok wspomniane są: stanica poboru myta oraz karczma. Zważając na to, że budynek renesansowy znajduje się przy starym szlaku handlowym można założyć, że znajdowały się one właśnie w nim.
W urbarzu podano także, że karczma spłonęła w 1686 roku. W zawiązku z tym nowo zbudowany obiekt mógł powstać po tym roku. Kolejna pisemna wzmianka o tym obiekcie pochodzi dopiero z 1760 roku, a znajduje się w spisie inwentarzowym państwa orawskiego, w którym obiekt figuruje jako budynek z wielką piwnicą dworską, przeznaczoną do przechowywania wina. W tamtym czasie korzystał z piwnicy najemca – dzierżawca karczmy dworskiej. Można założyć, że również piętro było wtedy wykorzystywane na potrzeby karczmy.
W 1781 roku obiekt był opisywany jako miejsce, które niegdyś służyło do składowania dworskiego wina, a w część nad piwnicą była wynajmowana przez krawca jako mieszkanie.
W inwentarzu budynków państwa orawskiego z 1814 roku znajduje się dokładniejszy opis budynku, a także podano, że w tym roku obiekt był przeznaczony na mieszkanie dla zarządcy lasów. W 1873 roku w protokołach parceli, odpowiednikach dzisiejszych ksiąg wieczystych, jest z kolei wymieniany jako budynek mieszkalno-gospodarczy z zabudowanym podwórzem. W latach 1897-1923 mieścił się w tym budynku urząd pocztowy i telegraficzny, a w 1926 roku był klasyfikowany jako dom mieszkalny do wynajęcia, którego piwnicę – tzw. sala słupowa ze sklepieniem wspartym na filarach – wykorzystywał na swoje potrzeby znajdujący się tuż obok hotel. W późniejszym czasie w budynek był noclegownią turystyczną, wynajmowaną przez hotel, a po 1965 roku korzystała z niego na cele wystawiennicze Galeria Orawska.
W 1977 roku budynek został przejęty przez Muzeum Orawskie im. P. O. Hviezdoslava. Przebudowa wnętrz pozwoliła na zlokalizowanie w nim wystawy Tradycji rewolucyjnych ludu orawskiego, którą udostępniono do zwiedzania w 1985 roku. Jedno z pomieszczeń przeznaczono na pracownię historyka. Pierwotna ekspozycja została w 1989 roku przemianowana na wystawę Z historii Orawy, ale od 1991 roku była zamknięta, a następnie zlikwidowano ją. Później pomieszczenia obiektu były wykorzystywane na cele wystawiennicze. Następnie aż do 2019 roku obiekt był zamknięty dla zwiedzających, a na jego piętrze Muzeum Orawskie im. P. O. Hviezdoslava organizowało konferencje i inne wydarzenia, znajdował się tu też magazyn eksponatów historii techniki oraz pomieszczenia Działu Marketingu.
Trzonem obiektu jest późnorenesansowy budynek, z którego do czasów współczesnych zachowała się głównie sklepiona dolna kondygnacja. Barokowa przebudowa budynku jest zapewne efektem remontu po pożarze z 1686 roku. W XVIII wieku w wyniku remontu i klasycystycznej adaptacji znacząco zmienił się rozkład pomieszczeń. Natomiast remont, przeprowadzony w 60. latach XX wieku, był renowacją na potrzeby Muzeum Orawskiego.
Budynek renesansowy jest jednym z najstarszych obiektów znajdujących się w miejscowości Oravský Podzámok, a zarówno źródła pisane jak i korzenie słowotwórcze nazewnictwa świadczą o tym, że powiązany jest z osobą palatyna Juraja Thurzona, który przeprowadził ważne i rozległe roboty budowlane na terenie Zamku Orawskiego.
Orawska Kolejka Leśna
Wąskotorowa orawska kolejka leśna z niespotykanym na Słowacji rozwiązaniem technicznym, czyli systemem rozjazdów tworzących zakosy, została zbudowana w latach 1914-1918 przez Komposesorat Orawski. Przy jej budowie pracowali włoscy jeńcy wojenni.
Początkowo służyła do przewozu drewna z Orawy na Kysuce. W szczytowym okresie Kysucko-Orawska Kolejka Leśna miała długość 110 km. Do czasów współczesnych zachowało się jedynie 11 km na trasie Chmúra – Beskyd – Tanečník, z czego 3,5 km stanowi wyremontowany odcinek po orawskiej stronie. W 2008 roku Orawska Kolejka Leśna została uroczyście otwarta i udostępniona dla zwiedzających. W trzy lata później uruchomiono także odrestaurowaną lokomotywą parową Gontkulák, która w 2018 roku obchodziła 90 lat. Pasażerowie mogą podróżować na wyremontowanym odcinku, zaczynającym się na stacji Tanečník. Prowadzi on przez Bajkowy Las aż do stacji Przełęcz Beskyd położonej na wysokości 935 m n.p.m. Podczas krótkiego postoju na Przełęczy Beskyd podróżni mogą wejść na szczyt 13 metrowej wieży widokowej, zwiedzić drewnianą góralską chatę oraz przespacerować się ścieżką edukacyjną wzdłuż trasy kolejki. Orawska Kolejka Leśna kursuje przez niemal cały rok. Na terenie stacji Tanečník, należącej do Orawskiej Kolejki Leśnej, w wagonie przystosowanym na cele wystawiennicze znajduje się ekspozycja „Muzeum na szynach“ przybliżającą historię tej kolejki leśnej. Na stacji jest też Dom Rzemiosła oraz bogate zbiory taboru kolejowego.
Pozostałe obiekty zarządzane przez Muzeum Orawskie
Orawa to rodzinny region wielu postaci ze świata literatury, o czym świadczy także liczba ekspozycji poświęconych literaturze zarządzanych przez Muzeum Orawskie. Należą do nich: Ekspozycja literacka P.O. Hviezdoslava oraz Dom Florina w Dolnym Kubínie, Dom rodzinny Martina Kukučína w Jasenovej, Gajówka Hviezdoslava i Ekspozycja prezentująca dorobek literacki Mila Urbana w Oravskiej Polhorze. Zwiedzający mogą też obejrzeć ekspozycję znajdującą się w Bibliotece Čaplovičana w Dolnym Kubíne, która prezentuje cenne zabytkowe zbiory jej założyciela Vavrinca Čaploviča. Jednym z obiektów należących do Muzeum Orawskiego jest również Muzeum Wsi Orawskiej w Brestovej. Kopia dworku szlachty zagrodowej z Vyšnégo Kubína.
